Samenvatting

In de biomedische research zijn we vaak geïnteresseerd in het kwantificeren van de relatie tussen een blootstelling en een uitkomst. “Odds” en “risico” zijn de meest voorkomende termen die worden gebruikt als maatstaven voor associatie tussen variabelen. Dit artikel, het vierde in onze serie over veelvoorkomende valkuilen in statistische analyse, legt niet alleen de betekenis van risico en odds uit, maar benadrukt ook de cruciale verschillen tussen deze twee concepten, evenals hun praktische implicaties in onderzoek.

INLEIDING

Onderzoekers willen vaak de associatie tussen een blootstelling en een uitkomst evalueren. Dit betekent dat ze willen begrijpen of de aanwezigheid van een risicofactor of het toepassen van een interventie het risico op een bepaalde uitkomst beïnvloedt in vergelijking met een controle situatie, waarin de risicofactor of interventie afwezig is. Dit begrip is essentieel voor het maken van geïnformeerde beslissingen in biomedisch onderzoek en klinische praktijk.

RISICO EN ODDS: DEFINITIES

Het begrip “risico” verwijst naar de waarschijnlijkheid dat een bepaalde gebeurtenis of uitkomst zich voordoet. Statistisch gezien kan risico worden gedefinieerd als het aantal keren dat de uitkomst van belang optreedt, gedeeld door het totale aantal mogelijke uitkomsten. De term “odds” daarentegen, verwijst naar de verhouding tussen de kans op het optreden van een gebeurtenis en de kans dat deze gebeurtenis niet optreedt. Hoewel deze twee concepten in eerste instantie vergelijkbaar lijken, zijn er belangrijke verschillen die bepalen wanneer elke term het meest geschikt is.

Neem bijvoorbeeld een hypothetische studie die endoscopische sclerotherapie (n = 65) vergelijkt met bandligatie (n = 64) voor de behandeling van bloedende slokdarmvarices. Hieruit blijkt dat het totale risico op overlijden 47/129 (waarbij het aantal overlijdens de som is van alle overlijdens plus overlevenden) = 0.36 bedraagt. De totale odds op overlijden daarentegen is 47/82 (waarbij dit het aantal overlijdens gedeeld door het aantal overlevenden is) = 0.57. Verder blijkt het risico op overlijden in de ligatiegroep 18/64 (28% of 0.28) te zijn, terwijl de sclerotherapie groep een risico van 29/65 (44% of 0.44) laat zien. De odds op overlijden waren respectievelijk 18/46 (0.39) en 29/36 (0.81).

RELATIE TUSSEN RISICO EN ODDS

De data uit het bovenstaande voorbeeld tonen aan dat de kansen op overlijden aanzienlijk verschillen wanneer ze worden uitgedrukt als risico's of als odds. Dit kan enige verwarring veroorzaken, vooral in situaties waarin de interpretatie van resultaten van groot belang is.

Tabel 1 toont een overzicht van risico en odds voor verschillende gebeurtenispercentages. Het is belangrijk op te merken dat wanneer de kans op de uitkomst (a) afneemt ten opzichte van de totale uitkomstkans (b), de odds en het risico elkaar meer benaderen. Bij zeldzame gebeurtenissen, waarin “a” (de kans op een uitkomst) gering is, zijn de waarden van a/(a + b) en a/b vrijwel gelijk, waardoor het risico en de odds dichter bij elkaar komen. Dit benadrukt dat hoewel “odds” geen perfecte weergave zijn van het werkelijke risico, de waarden vergelijkbaar kunnen zijn, vooral wanneer de gebeurtenispercentages laag zijn (typisch <10%).

RELATIEF RISICO EN ODDS RATIO

Het relatief risico (ook bekend als risico-ratio [RR]) is cruciaal in het begrijpen van de effectiviteit van een behandeling. Het wordt gedefinieerd als de verhouding van het risico op een gebeurtenis in de blootgestelde groep vergeleken met de niet-blootgestelde groep. De odds ratio (OR) daarentegen geeft de verhouding van de odds van een gebeurtenis in de blootgestelde groep versus die in de niet-blootgestelde groep aan. Beide statistieken zijn essentieel voor epidemiologisch onderzoek, maar hebben verschillende betekenissen.

Een RR (of OR) van 1.0 geeft aan dat er geen statistisch significant verschil is in risico (of odds) tussen de vergeleken groepen. Een RR (of OR) groter dan 1.0 wijst op een verhoogd risico (of odds) voor de blootgestelden, terwijl een RR (of OR) kleiner dan 1.0 duidt op een afname van het risico (of odds) in de blootgestelde groep. Daarnaast kunnen betrouwbaarheidsintervallen voor zowel RR als OR worden berekend, waardoor het mogelijk is om de precisie van de schattingen te evalueren.

In het eerder genoemde voorbeeld bleek dat de RR van overlijden in de ligatiegroep vergeleken met de sclerotherapie groep gelijk was aan 0.28/0.44 = 0.63. Dit betekent dat het risico op overlijden na ligatie 63% bedraagt van het risico op overlijden na sclerotherapie, wat impliceert dat ligatie het risico op overlijden met 37% vermindert. De OR voor overlijden in de ligatiegroep vergeleken met de sclerotherapie groep was 39/81 = 0.48, wat betekent dat de odds op overlijden na ligatie 48% zijn van die na sclerotherapie—aangevend dat ligatie de odds op overlijden met 52% vermindert.

RELATIE TUSSEN RISICO RATIO EN ODDS RATIO

Hoewel zowel OR als RR de aard van de associatie tussen blootstelling en uitkomst aangeven, zijn ze niet identiek. De relatie tussen OR en RR kan complex zijn, zoals geïllustreerd in Tabel 2, die RR en OR voor verschillende gebeurtenispercentages toont. Wanneer er geen associatie is tussen de blootstelling en de uitkomst, zijn zowel OR als RR gelijk aan 1.0. Echter, wanneer er een associatie bestaat, zal de OR doorgaans de schatting van de relatie overdrijven. Wanneer RR lager is dan 1, zal de OR ook lager zijn dan de RR, terwijl wanneer de RR groter is dan 1.0, de OR hoger zal zijn. Bij zeldzame uitkomsten (typisch <10%) zijn de waarden van OR en RR echter vaak vergelijkbaar, maar naarmate de gebeurtenispercentages toenemen, divergeren de twee ratio's, waardoor ze niet langer door elkaar gebruikt kunnen worden.

WANNEER MOET MEN RISICORATIO EN ODDS RATIO GEBRUIKEN?

Het is cruciaal om de juiste verhouding te kiezen voor berekeningen in epidemiologisch en biostatistisch onderzoek. Voor de berekening van risico is het noodzakelijk om de noemer te baseren op “personen met risico.” In retrospectieve studies (case-control) waarbij het totale aantal blootgestelde personen niet beschikbaar is, kan RR niet worden berekend, en moet OR worden gebruikt als maat voor de sterkte van de associatie. In contrast, in prospectieve studies (cohortstudies), waarin het aantal risico's (aantal blootgestelden) wel beschikbaar is, kunnen zowel RR als OR worden berekend.

Meerdere logistische regressie, een veelgebruikte techniek voor multivariate analyses, berekent aangepaste OR's maar geen RR's, wat de noodzaak benadrukt om goed te begrijpen wanneer elk van deze statistieken gebruikt moet worden.

Financiële ondersteuning en sponsoring

N.v.t.

Conflicten van belangen

Er zijn geen conflicten van belangen.

REFERENTIE